AŞI HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER
Aşı nedir: Aşı sık rastlanan ve genelde tehlikeli olan hastalık etkenlerine karşı bağışıklık oluşturarak vücudumuzu koruyan maddelerin vücuda kontrollü olarak verilmesi işlemidir. Her hastalığın aşısı yoktur ama tüm dünyada yaygın olan ve yapısal olarak aşı geliştirilebilen hastalıklar için aşı uygulamaları vardır.
Neden aşı yaptırmalıyız? Çünkü aşılama bizi ölümcül olabilen hastalıklara karşı koruyan en ucuz ve en az riskli tedavi yöntemidir. Hastalıkları ortaya çıkmadan vücudumuzun yenmesi için gereklidir.
Hangi hastalıklara karşı aşı uygulanmaktadır? Virüsler (Hepatit B, Hepatit A, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Suçiçeği, Çocuk Felci, Rotavirüs) bakteriler (Boğmaca, Difteri, Zaturiye, Menejit, Verem) ve toksinler (Tetanoz) için geliştirilmiş aşılar rutin aşı takvimimizde bulunmaktadır.
Aşı yapılmaması durumunda ne olur? Aşılama oranı toplumda belli bir oranda iken hastalıkların sıklığını azaltır ve agresif saldırgan hastalık etkenlerinden toplumu korur. Aşılama oranı belli bir düzeyin altına indiğinde, toplumda aşı ile önlenebilen hastalıkların sayısı artmaya başlar ve bu durumda en fazla henüz aşılama yaşına gelmemiş çocuklar risk altına girer. Çünkü bu hastalıkla karşılaşma ihtimali artmaktadır. Örneğin son zamanlarda toplumumuzda oldukça azalmış olan Kızamık hastalığı aşısız kişi sayısının artması nedeniyle tekrar sık görülür hale gelmiş olup çocuklar risk altına girmektedir.
Dünya Aşı Haftası 2015 yılından beri, 24-30 Nisan tarihleri arasında ülkemizde de diğer ülkelerle birlikte aşılamanın önemini anlatmak için kutlanmaktadır.
Aşılama halen tüm dünyada bulaşıcı ve hayati tehlike oluşturan hastalıklara karşı kullanılan en etkili ve ucuz koruyucu hekimlik uygulamasıdır. Ülkemizde aşı programı sağlık bakanlığı tarafından ücret alınmadan uygulanmaktadır. Virüsler, bakteriler ve toksinlerle oluşan bir gurup hastalık aşı uygulamaları ile önlenebilmekte olup bu uygulama sayesinde her yıl dünyada yaklaşık 3 milyon çocuğun önlenebilir bu hastalıklardan ölmesi engellenmektedir.
Dünyada ilk aşı uygulamaları Doğu Asya’da geliştirilen ve Osmanlı üzerinden Avrupa ülkelerine ulaşmış olan çiçek aşısıdır. Yani aşılama aslı itibariyle doğu tıbbının bulduğu bir uygulama olup Avrupa ülkeleri bu yöntemi geliştirip yaygınlaştırmıştır. Çiçek aşısı sonrasında etkin kullanılan ikinci aşı Pasteur tarafından geliştirilip uygulanan Kuduz Aşısıdır. Sonrasında aşılama ile önlenebilen hastalıkların sayısı giderek artmıştır.
Türkiye’de etkin ve sürekli aşı uygulamaları, 1930 yılında Çiçek aşısının zorunlu uygulanması ile başlamıştır. Başarılı aşı uygulaması ile ülkemizde en son vaka 1956 yılında görülmüş olup Çiçek hastalığının dünyadan yok edilmesi ile birlikte 1980 yılında Çiçek aşısı uygulamasına son verilmiştir. Böylelikle yaygın aşı uygulaması ile bazı bulaşıcı hastalıkların tamamen yok edilebileceği kanıtlanmıştır.
Ülkemizde, 1981 yılında “Genişletilmiş Bağışıklama Programı” başlatılmıştır. Bu yıllarda; Verem, Difteri, Boğmaca, Tetanoz, Kızamık ve Çocuk Felci olmak üzere 6 hastalığa karşı aşı uygulanmakta iken bilimsel gelişmeler doğrultusunda aşılama takvimi yenilenmiş olup halen 13 hastalığa (Boğmaca, Difteri, Tetanoz, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Verem, Çocuk Felci, Hepatit B, Hepatit A, Suçiçeği, Hemofilus İnfluenza Tip B’ye bağlı hastalıklar ile Streptokokus Pnömoniya’ye bağlı İnvaziv Pnömokokal Hastalıklar) karşı aşı uygulanmaktadır.
Aşılanmanın, hem kişisel hem de toplumsal yararları vardır. Kişisel olarak aşılanan kişiyi hastalıklardan ve onların yol açtığı sakatlık ve ölümden korur. Aşılanmanın toplumsal yararları ise; aşılanarak bağışık hale gelmiş bireylerden oluşan toplumlar, hastalıkların yayılmasına karşı direnç gösterirler ve bu yolla henüz aşılanmamış kişiler ile aşılanmaya engel oluşturan bir hastalığı olan kişilerin de korunması sağlanmış olur.
Ülkemizde uluslararası standartlara uygun etkinliği kanıtlanmış ve koruyuculuğu %95 ve üzerinde olan aşılar kullanılmaktadır. Aşı teknolojisindeki gelişmeler ile uygulanan aşıların etkinliği artmış ve olası yan etkiler ve istenmeyen durumlar en az düzeye indirilmiştir. Aşılamanın bireysel faydası dışında toplum sağlığı açısından faydalarının ortaya çıkması için aşılama oranının belli bir yüzdenin altına inmemesi gerekir. Bu nedenle aşı uygulanmayan kişilerin sayısındaki artış hastalıkların toplumda hızla ortaya çıkmasına ve henüz aşı uygulanma yaşına gelmemiş çocuklara bulaşmasına olacağından ulusal aşılama programının hedefi toplumda maksimum oranda aşılamayı sağlanmaktadır.
Ülkemizde aşı program şu şekildedir:
Doğumda uygulanan Hepatit B
1. ayda uygulanan Hepatit B
2. ayda uygulanan BCG (Verem), Pnömokok (Zaturiye) Karma Aşı (Difteri, Tetanoz, Boğmaca, Çocuk Felci, HİB)
4. ayda uygulanan Karma Aşı ve Pnömokok
6. ayda uygulanan Karma Aşı, Pnömokok, Hepatit B ve Oral Polio
12. ayda uygulanan Pnömokok, Suçiçeği ve KKK (Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak)
18. ayda uygulanan KKK, Karma Aşı, Hepatit A
24. ayda uygulanan Hepatit A
İlkokul 1. sınıfta uygulanan KKK ve Karma Aşı
İlköğretim 8. sınıfta uygulanan Tetanoz-Difteri
Bu aşılar dışında henüz rutin aşı takvimine girmemiş ancak özel olarak alınıp uygulanabilen Rotavrüs Aşısı ve Meningokok Aşısının da Sağlık Bakanlığı tarafından rutin aşılama takvimine alınması için çalışmalar yapılmaktadır.
Aşılamanın başarısı toplumun tamamına yakınının aşılanmış olmasına bağlıdır. Maalesef son yıllardaki göçmen sayısındaki artış ile ülkemizde kızamık ve benzeri aşılama ile artık çok nadir görülen hastalıkların sayısında artış olmuştur. Bu nedenle aşılama programının ciddiyetle uygulanması her zamankinden daha da önemli hale gelmiştir.
Aşı takviminde istenmeyen zaman kaymaları veya zamanında aşının yapılamaması durumunda aşı takvimi en kısa zamanda kaldığı yerden devam etmek şeklinde uygulamaya devam edilmelidir. Eski yıllarda araya zaman girdiğinde önceki aşılamaların sayılmadan tekrar yapılmasına dair uygulama terkedilmiş ve kaldığı yerden devam etme uygulaması kabul edilmiştir.
Dr. Hamdi Murat Yıldırım
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
30 Nisan 2018 Pazartesi
